Korte gids voor een bezoek aan de

SINT-ANDRIESKERK te Antwerpen

Beste bezoeker, welkom in onze sfeervolle parochiekerk! Ook al speelde zich rond deze kerk eertijds het leven af van de ‘Parochie van Miserie’, toch weet deze kerk menig bezoeker te verrassen met enkele toppers van het Antwerpse kunstpatrimonium. Typisch voor onze gewesten gaat het om een gotisch bouwwerk met maniëristische schilderijen, barok meubilair en neogotische glasramen; uitzonderlijker zijn enkele hedendaagse toevoegingen. Heel apart is de speelse inval van het zonnelicht in combinatie met de kleuren-rijkdom van de glasramen, die o.m. Vincent Van Gogh geïnspireerd heeft. Als ‘huis van God’ vormt de St.-Andrieskerk een aangename oase, die haar deuren voor u kan openen dankzij een groep enthousiaste vrijwilligers.

De naburige straatnamen
Verwijzen naar de geschiedenis, de patroonheilige en enkele eigenaardigheden van de kerk: Augustijnenstraat, Sint-Andriesstraat en- plein, Pompstraat: naar een pomp oorspronkelijk op het kerkhof, en de Waaistraat, geenszins toevallig aan de voet van de kerktoren.

(A)De toren
In 1755 stort de oorspronkelijke, gotische toren in en wordt hij vervangen door de huidige barokke constructie met een open, houten lantaarn. Zijn symboolkarakter getrouw wijst ook deze met zijn 58m hoogte naar God in wie de mens uiteindelijk zijn ware bestemming vindt. Bij de Belgische onafhankelijkheidsstrijd fungeert de toren als uitkijkpost voor Koning Leopold I om de Hollandse bezettings troepen in het Zuidkasteel gade te slaan. Om herhaling van het scenario anno 1755 te voorkomen, wordt de lantaarn in 1968-‘75 heropgebouwd.

Geschiedenis
De grondleggers van dit bedehuis zijn de paters augustijnen. In 1513 openen deze monniken een kapel als aanzet voor de bouw van een klooster en van deze kerk. Omwille van hun sympathie voor hun protesterende ordegenoot Maarten Luther wordt het klooster in 1522 op bevel van Margareta van Oostenrijk opgeheven en worden een jaar later twee monniken in Brussel terechtgesteld.
In 1529 wordt het bouwsel als parochiekerk ingewijd. Langzaam, maar onvermoeibaar,zijn de parochianen van Sint-Andries enkele zware tegenslagen te boven gekomen, zoals de Beeldenstorm (1566), de afbraak van het koor en de dwarsbeuk door de Calvinisten (ca. 1581) en de instorting van de toren (1755), en hebben ze met kunstzinnigheid hun kerk verder uitgebouwd tot een monumentaal ‘Godshuis’.
De kerk en haar inboedel overleven de Franse Revolutie dankzij de eed van een kerkelijk ongehoorzaam priester! Bovendien wordt een aantal kunstwerken uit voormalige kloosterkerken gerecupereerd, o.m. het barokke hoofdaltaar, en worden nieuwe barokke kunstwerken toegevoegd zoals de monumentale preekstoel (1821) en de kruisweg (ca.1850). In de jaren 1970 vindt een algehele restauratie van het kerkgebouw plaats.

(B) preekstoel
De populaire blikvanger bij uitstek is de wondermooie barokke preekstoel, meesterwerk vanJ.B. Van Hool en J.F. VanGeel (1821). Het tafereel verbeeldt in levende lijve de roeping van de eerste twee apostelen, Andreas, patroonheilige van deze parochie, en diens broer Petrus. Het evangelie (Mt.4:18-20) getrouw, worden beiden te midden van hun werk als visser gesproken om Hem te volgen en voortaan ‘mensen visser’ te zijn. Zonder dralen, maar nog volverbazing over zo’n oproep laten zij hun netten in de steek. Verbluffend is de hyperrealistische weergave van de perso-nages, hun werk materiaal (bootje, roeispanen, vangnetten!), en de vissen en dit in een naturalistisch toneeldecor vanrotspartijen en plantengroei. Artistiek gezien kan Jezus moei lijk nog dichter bij de mensen staan dan hier. Is de radicaleommekeer in het leven van deze broers te midden van hun drukke beroepsactiviteiten voor u geen uit nodiging totbezinning omtrent de invulling van uw leven? Een gebed voor roepingen is hier alleszins gepast.


(C) Heilig Kruisaltaar
In marmer, barok, met kariatiden van C. Van Mildert, (1663); schilderij Kalvarie,
Fr. Francken II (1603); marmeren altaartuin van J. A. Van den Cruyce I en II(1672).

(D) Heilig Kruis-monument:
“Wie Mijn volgeling wil zijn, moet zijn kruis opnemen”(Mt.16:24).

(E) Altaar van St.-Anna
Marmeren barok altaar van J. Van der Cruyce, (1673); schilderij Maagschap van St.-Anna, M. Pepijn (?); marmeren altaartuin, M. I Van der Voort (?), (1720?).

(F) Orgel
Barok beeldhouwwerk musicerende engelen, van G. Roefs (1791); schilderij God is a DJ, van Dries Vanwijnsberghe
(2004).

(†1-14) Kruisweg
De 14 staties, bijna alle van een andere kunstenaar, zijn in romantische barokstijl (1845-‘57). De begeleidende teksten richten zich met een bezinnend appel rechtstreeks tot de bezoeker...

(G) De glasramen in de zuidbeuk De uitverkiezing van Maria, neogotisch, Stalins & Janssens, J.-B. Béthune (jaren 1870);
De aanbidding van de herders, J. Huet (1965)

(H) Zilveren reliekschrijn van de 36 heiligen
Door J. Verschuylen, (1845), bestemd om mee te dragen in de processie.

(I) De glasramen in de noordbeuk en in de noorddwarsbeuk
Vormen de reeks van de zeven Sacramenten, J. Huet (1963-‘66), meestal met onderaan oudtestamentische voor-afbeeldingen.

(J) Sint-Petrusbeeld door Artus Quellin de Oude
In wit marmer (ca.1658); Het gelaat van Petrus vertolkt psychologisch op meesterlijke wijze de innige maar bewogen worsteling van de gewetenswroeging omwille van de verloochening van zijn meester en vriend Jezus (Mt.26:75). Daaraan herinnert de haan aan zijn voeten, indachtig Jezus’ voorspelling: “nog deze nacht, vóór het kraaien van de haan, zult gij Mij driemaal verloochenen”(Mt.26:34). Zelfbehoud versus vriendschap: een eeuwige strijd... Om voor dat vertrouwen in Jezus toch uit te komen, is de heilige Petrus uiteindelijk bereid zelf de kruisdood te sterven en omarmt hij het (omgekeerde) kruis.

(K) Koor
Georiënteerd naar de opkomende zon, symbool van Jezus’ Licht
*Het monumentale hoofdaltaar, van W. Ign. Kerricx (ca.1729).
Het barokke altaar retabel wordt een heuse theatrale ‘live’-opvoering waarbij men in de volle drie dimensionale beeld-houwkunst quasi levende figuranten ten tonele voert. Je krijgt hier een permanent optreden van de Madonna te zien in volle Schwung en glorie: De tenhemelopneming van Maria. Maria, omgeven door engelen die haar ten hemel stuwen, is het model bij uitstek voor elke mens die onderweg is in dit leven en die na de dood (en begraving in het graf) uitkijkt naar een definitieve thuiskomst bij God in de hemel. Het Hebreeuwse vier letterwoord voor ‘God’ staat in een driehoek, symbool van God als ‘Heilige Drievuldigheid’. Het onderste deel van het altaar is van marmer, het deel boven de kroon-lijst is van ... (geplaasterd) hout. Dat dit altaar afkomstig is uit de voormalige cisterciënzerabdij St.- Bernardus te Hemiksem blijkt uit de beide heilige ordestichters met abtsstaf: Robert van Molesme, met kerkmodel, en Bernardus van Clairvaux met een bijenkorf omwille van zijn bijnaam als populair predikant: ‘de honing vloeiende leraar’. Onderaan, op reliëfs van Peter I Verbrugghen (1665), brengt een groep verrukkelijke engeltjes het liturgische gerei aan (van links naar rechts): ampullen en bel; lavabo-kan; kelk en druiven; korenaren; wierook en misboek.
*De marteldood van Sint-Andreas
Schilderijvan het oude hoofdaltaar, van Otto Van Veen (1594-‘99). Zijn toenmalige leerling P.P. Rubens zal ditzelfde thema 40 jaar later voor de Vlaamse St.-Andrieskapel in Madrid tot één dynamisch gebeuren weten om te zetten. *Doopvont
Hier werden o.m. de beroemde Vlaamse schrijvers Hendrik Conscience (1812) en Lode Zielens (1903) tot christen gedoopt.
*Koorgestoelten
(einde 16de eeuw)
*Schilderijtjes van de 36 heiligen
Van Th. Boeyermans, (17deeeuw). Daarnaast enkele hedendaagse heiligen; merkt u in de spiegel een nieuwe kandidaat voor heiligheid?
*De engelbewaarder
Schilderij van Erasmus Quellinus II (1667). Vrouwe Fortuin verleidt een jongeman drievoudig: ze biedt de lauwerkroon van de roem en een gouden kroon van de macht aan terwijl ze met de scepter de rijkdom aanwijst in de zakken metgoudstukken.

(M) Kapel van het Heilig Sacrament of Venerabelkapel
Aan de zuidzijde, symbool van Jezus’ gloedvolle liefde; barok portiekaltaar, toegeschreven aan L. Willemsens, schilderij Het Laatste Avondmaal van P. Ykens (ca.1687).

(P) Epitaaf van de hofdames van Mary Stuart
Gebeeldhouwd door R. en J. Colijns de Nole, portret van Fr. Pourbus de Jonge (?). De katholieke Schotse koningin Mary Stuart werd in 1587 door haar tegen streefster Elisabeth ter dood gebracht. Dat de koningin-martelares ook niet‘dood-gezwegen’ werd, is te danken aan twee van haar hofdames, die uit Engeland gevlucht, hier een gemeenschappelijk epitaaf (1620) oprichtten.

(Q) Monument voor de zielen in het vagevuur
In beschilderd hout, P. Scheemaeckers (1710). Het stimuleert de solidariteit in het gebed voor de overledenen die lijden omdat hun verlangen naar het goede op aarde niet voldeed.

(R) Een rij schoenen

In toenemende maten beeldt de levensweg uit van begin tot...:

(S) het monument voor de overledenen
“Wie dorst heeft zal Ik voor niets te drinken geven uit de bron van het water dat eeuwig leven geeft” (Apoc. 21:6)

(T) Monument van de augustijnen als protestantse martelaren in 1523
“Gelukkig die vervolgd worden om de gerechtigheid; hun behoort het rijk der hemelen.” (Mt. 5:10)
. In verwarde en verwarrende tijden hebben ook zij Christus’ Woord gepredikt...

(U) Sint-Eligiusaltaar van de munters
Geschilderd triptiek van Maarten de Vos (1601): middenpaneel 'De vraag aan Jezus over de belasting aan de keizer'(Mt.22:15-22), een voorlopige reproductie van Agfa-Gevaert; buitenluiken: De Gierigheid van het egoïsme versus De Vrijgevigheid van de naastenliefde. Naar deze deugd verwijst ook het schilderij tegen de noordwand:
De Werken van Barmhartigheid, Fr. Francken II (ca.1600-‘20).

(V) Mariakapel
Rechts t.o.v. het kruisvormige grondplan
*Beeld van O.-L.-Vrouw van Bijstand en Victorie
(einde 16de eeuw), devotienaam sinds 1689, na de ontzetting van o.m. Wenen, bedreigd door de Turken. De uitgebreide garderobe waarover het beeld beschikt, mee te verklaren door de afwisselende liturgische kleuren, bestaat vooral uit 18de-eeuwse mantels, in 1863 aangevuld met een goudgeborduurde praalmantel. Het eigentijdse elegante kleed van Ann Demeulemeester (2001) illustreert dat Maria, ‘authentiek en transparant als zij was’, steeds actueel blijft.
*Biechtstoel(17de eeuw)
Toegeschreven aan L. Willemssens. De beoogde ‘ver-zoening’ wordt weergegeven door twee engelen die elkaar lijken te zoenen. *Glasraam
O.-L.-Vrouw als Bijstand voor schipbreukelingen (H. Dobbelaere, 1866) dat tot de verbeelding sprak van Vincent Van Gogh (1886), echter zwaar gerestaureerd na de bominslag van 1945.

(X) Schatkamer
Thema’s: juwelen voor Maria, heiligenverering, de processie.

(Z) Laatbarokke tochtportalen
Wuiven u uit: ‘De Heer zij met u’ en ‘Ga in vrede’. Hopelijk heeft het bezoek aan dit Godshuis u tot vrede en innerlijke vreugde gestemd.


                                                                                                                        Pastoor Rudi Mannaerts